در سال ۲۰۲۵، Jetpack Compose فقط یک ابزار برای ساخت رابط کاربری نیست؛ بلکه به همراه الگوهای معماری مناسب معنا پیدا می‌کند و به درستی کار می‌کند. بدون معماری درست، حتی قدرتمندترین قابلیت‌های Compose هم نمی‌توانند منجر به یک کد ساخت‌یافته، مقیاس‌پذیر و قابل نگهداری شوند.

از استارتاپ‌های جاه‌طلب گرفته تا شرکت‌های بزرگ و باسابقه، Compose جایگاه خود را به‌عنوان ابزار محبوب توسعه‌ی بومی اندروید تثبیت کرده است. ماهیت declarative، APIهای گویا در Kotlin و واکنش‌پذیری ذاتی آن باعث شده‌اند تا دیدگاه ما نسبت به طراحی و پیاده‌سازی رابط کاربری دگرگون شود، اما این تحول تنها با تکیه بر معماری مناسب به بهره‌وری واقعی و تجربه‌ای لذت‌بخش برای توسعه‌دهندگان می‌انجامد.

با این‌ حال، جهش به سوی رابط کاربری declarative با وجود تمام قدرتش، چالش‌های معماری جدیدی را نیز به همراه دارد. صرفاً «استفاده از Compose» به‌تنهایی تضمینی برای داشتن اپلیکیشنی مقیاس‌پذیر، پر‌کارایی و قابل نگهداری نیست. با افزایش پیچیدگی رابط‌های کاربری، ادغام Compose با الگوهای معماری تثبیت‌شده، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. موضوع، تحمیل الگوهای قدیمی به یک رویکرد جدید نیست، بلکه بهره‌گیری از نقاط قوت آن‌ها برای آزاد کردن تمام ظرفیت‌های Compose در ساخت رابط‌هایی واقعاً مقیاس‌پذیر است.

بیایید الگوها و اصول معماری اساسی را بررسی کنیم که به Jetpack Compose قدرت می‌دهند تا در سال ۲۰۲۵ رابط‌های کاربری قدرتمند، قابل نگهداری و به‌شدت مقیاس‌پذیر ساخته شوند.

تغییر پارادایمپارادایم یعنی «الگو» یا «چارچوب فکری» که روش نگاه کردن به یک مسئله یا روش انجام یک کار را مشخص می‌کند. به سمت Declarative: چرا معماری بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد

توسعه‌ی رابط کاربری سنتی اندروید با استفاده از  XML viewsعمدتاً به صورت imperative بود: ابتدا یک layout را inflate می‌کردید، سپس با findViewById المان‌ها را پیدا می‌کردید و به‌صورت دستی ویژگی‌های آن‌ها را در پاسخ به تغییرات داده‌ها به‌روزرسانی می‌کردید.

اما Compose این روند را کاملاً تغییر داده است. Compose به صورت declarative عمل می‌کند: شما نحوه‌ی ظاهر رابط کاربری را برای یک وضعیت مشخص تعریف می‌کنید و Compose تنها بخش‌های لازم را به‌صورت بهینه به‌روزرسانی می‌کند وقتی آن وضعیت تغییر کند. این نکته اساسی است: رابط کاربری شما اکنون تابع مستقیمی از وضعیت برنامه‌تان است.

این تغییر بنیادین به مدیریت واضح و دقیق وضعیت نیاز دارد. بدون آن، کد Compose شما به سرعت به یک درهم‌تنیدگی از منابع وضعیت نامشخص، بازترکیب‌های غیرمنتظره و کابوس‌های اشکال‌زدایی تبدیل می‌شود. دقیقاً در اینجا است که الگوهای معماری نقش راهنما را ایفا می‌کنند. این الگوها ساختار فراهم می‌کنند، نظم را اعمال می‌کنند و تضمین می‌کنند که وضعیت شما و در نتیجه رابط کاربری‌تان همیشه قابل پیش‌بینی و قابل تست باشد.

الگوهایم معماری اساسی برای مقیاس‌پذیری Compose

اگرچه الگوی «کامل» دقیق ممکن است متفاوت باشد، اما برخی ترکیب‌ها به‌عنوان الگوهای غالب برای برنامه‌های Compose در سطح سازمانی شناخته شده‌اند.

MVVM  همراه با Compose: یک تکامل بالغ

Model-View-ViewModel (MVVM)  پیش از این یک انتخاب محبوب برای اندروید بود و به‌طرز فوق‌العاده‌ای با Jetpack Compose سازگار است.

• رابط کاربری کامپوز – View Compose UI : توابع @Composable شما بدون حالت (stateless) هستند. آن‌ها فقط وضعیت ارائه‌شده توسط ViewModel را مشاهده می‌کنند و رویدادها (تعاملات کاربر، رویدادهای چرخه عمر) را از طریق callbackها به آن بازمی‌فرستند. این همان مفهوم State Hoisting است که مدیریت وضعیت را از کامپوزابل خارج می‌کند.

• ویو مدل – AndroidX ViewModel : این بخش قلب منطق رابط کاربری شماست.
  • وضعیت قابل مشاهده‌ای از UI را منتشر می‌کند (اغلب با استفاده از Kotlin StateFlow یا LiveData که به State تبدیل شده‌اند) که رابط کاربری Compose آن را مصرف می‌کند یا ما در آن جا استفاده میکنیم.
  • همچنین رویدادهای UI را پردازش می‌کند، معمولاً با فراخوانی Use Caseها از لایه‌ی عمیق‌تر Domain و تبدیل نتایج آن‌ها به وضعیتی که آماده‌ی نمایش در رابط کاربری باشد.
  • ویومدل ها  به چرخه عمر آگاه هستند و در برابر تغییرات پیکربندی (مانند چرخش صفحه) پایدار باقی می‌مانند.

• مدل (Domin و لایه ها دیتا ) : منطق واقعی کسب‌وکار (شامل Use Caseها و Entityها) و مخازن داده (Data Repositories) به‌صورت مستقل از ViewModel وجود دارند.  ویومدل با این لایه‌ها تعامل دارد تا عملیات مورد نیاز را انجام دهد.

چرا این ساختار به‌خوبی کار می‌کند: جداسازی واضح منطق نمایش از جزئیات رابط کاربری در الگوی MVVM کاملاً با تأکید Compose بر مدیریت وضعیت هم‌راستا است.ویو مدل به‌عنوان «تنها منبع داده ها » برای وضعیت رابط کاربری یک صفحه یا قابلیت خاص عمل می‌کند و باعث می‌شود رابط کاربری Compose کاملاً واکنشی نسبت به تغییرات آن باشد.

 MVI  همراه با Composeپیش‌بینی‌پذیری یک‌جهتی

الگوی Model-View-Intent (MVI) بر جریان داده‌ای کاملاً یک‌جهتی (Unidirectional Data Flow) و وضعیت تغییرناپذیر (Immutable State) تأکید دارد. این رویکرد به‌صورت طبیعی با Compose سازگار است، جایی که رابط کاربری عملاً با هر وضعیت جدید دوباره بازترکیب (Recompose) می‌شود.

• View ( رابط کاربری Compose) : رابط کاربری را بر اساس یک شیء State تغییرناپذیر و یکتا نمایش می‌دهد. همچنین «Intent»ها را ارسال می‌کند که نمایان‌گر اقدامات کاربر یا رویدادهای سیستمی هستند.
• Intent: یک کلاس بسته (sealed class) یا دیتا کلاس (data class) است که کنش‌های مشخص کاربر یا رویدادهای سیستم را نمایش می‌دهد (مانند: AddToCart، FetchData، ItemClicked)
• ViewModel یا Processor :
  • اینتنت ها را دریافت می‌کند،
  • آن‌ها را پردازش می‌کند (که معمولاً شامل فراخوانی به لایه‌ی دامنه است) و
  • یک تابع خالص “reducer” را اجرا می‌کند
  • ‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‎(currentState, Intent) → newState‎تا یک شیء جدید و تغییرناپذیر از وضعیت را تولید کند. سپس این وضعیت جدید از طریق StateFlow در اختیار View قرار می‌گیرد.

• State (مدل رابط کاربری): یک دیتا کلاس (data class) که نمایان‌گر تمام وضعیت فعلی رابط کاربری یک صفحه یا قابلیت است. تغییرناپذیر بودن آن باعث می‌شود که وضعیت قابل پیش‌بینی باشد و اشکال‌زدایی را ساده‌تر کند.

چرا این ساختار به‌خوبی کار می‌کند:

جریان داده‌ی یک‌جهتی (UDF) در MVI کاملاً با پارادایم State → UI در Compose هم‌راستا است. ماهیت قطعی (Deterministic) به‌روزرسانی‌های وضعیت، به‌ویژه با استفاده از توابع خالص reducer، باعث می‌شود رابط کاربری Compose به‌شدت قابل پیش‌بینی و قابل تست باشد. اشکال‌زدایی نیز آسان‌تر می‌شود، چرا که می‌توان مسیر دقیق تغییرات داده را به‌راحتی دنبال کرد.

اگر درمورد معماری MVI اطلاعاتی ندارید به این مطلب رجوع کنید : آموزش MVI

معماری  Clean: چارچوب اصلی برای سازمان‌دهی کد

نه MVVM و نه MVI نحوه‌ی سازمان‌دهی منطق اصلی برنامه و منابع داده را مشخص نمی‌کنند. اینجاست که معماری Clean به‌عنوان فلسفه‌ی ساختاری جامع و برتر وارد عمل می‌شود. این معماری مختص اندروید نیست، اما برای برنامه‌های مقیاس‌پذیر حیاتی است.

• لایه‌ی ارائه (Presentation Layer): جایی که رابط کاربری Compose (View) و ViewModelها (در MVVM) یا ViewModelها/Processorها (در MVI) قرار دارند. این لایه به لایه‌ی دامنه (Domain Layer) وابسته است اما مستقیماً به لایه‌ی داده (Data Layer) وابسته نیست.

• لایه‌ی دامنه (Domain Layer): بخش خالص و اصلی کاتلین است. شامل Use Caseها (عملیات منطق اصلی برنامه)، Entityها (مدل‌های اصلی برنامه) و رابط‌های انتزاعی Repository می‌باشد. این لایه کاملاً مستقل از چارچوب‌های رابط کاربری، پایگاه‌های داده یا کتابخانه‌های شبکه است.

• لایه‌ی داده (Data Layer) : رابط‌های Repository انتزاعی از لایه‌ی دامنه را پیاده‌سازی می‌کند و تعاملات با APIهای شبکه، پایگاه‌های داده مانند  Roomیا حافظه‌های کش را مدیریت می‌کند.

چرا این ساختار به‌خوبی کار می‌کند:

معماری Clean تضمین می‌کند که منطق اصلی برنامه شما به‌صورت جداگانه، قابل استفاده مجدد و مستقل از جزئیات اندروید قابل تست باشد. این باعث جلوگیری از ایجاد ViewModelهای چندمنظوره و بزرگ (که همه‌چیز را مدیریت می‌کنند) می‌شود و نگهداری بلندمدت برنامه را تضمین می‌کند. زمانی که این معماری همراه با MVVM یا MVI استفاده شود، ViewModel نقش پل حیاتی بین رابط کاربری Compose و منطق اصلی برنامه در لایه دامنه را ایفا می‌کند.

جزئیات معماری خاص Compose

فراتر از الگوها، چند مفهوم مهم در Compose برای طراحی رابط‌های کاربری مقیاس‌پذیر وجود دارد:

• State Hoisting : یک اصل خیلی مهمه. به جای اینکه وضعیت (State) داخل کامپوزبل‌های بدون حالت نگه داشته بشه، بهتره وضعیت را به بیرون از آن‌ها یعنی به جایی مثل ViewModel یا کامپوزبل بالاتر منتقل کنیم. این کار باعث می‌شود کامپوزبل‌ها قابل استفاده دوباره باشند، راحت‌تر تست بشوند و همه چیز از یک منبع واحد و مشخص کنترل شود.
• مدیریت عملیات جانبی Side Effect : بهتره عملیات طولانی یا ناوبری رابط کاربری رو مستقیم داخل کامپوزبل‌ها انجام ندیم. برای این کار از ابزارهای ساختاری مثل LaunchedEffect، rememberCoroutineScope و DisposableEffect استفاده می‌کنیم تا این عملیات جانبی مثل تماس با API، شروع انیمیشن یا کارهای وابسته به چرخه حیات به‌درستی کنترل بشن. معمولاً ViewModelها این کارها رو با کمک SharedFlow برای رویدادهای یک‌بار مثل رفتن به صفحه کاربر مدیریت می‌کنند.
• Composition Locals: یک روش قوی اما ظریف برای ارسال داده‌ها به پایین درخت Composition بدون اینکه مجبور باشیم آن‌ها را به‌صورت مستقیم به تک‌تک کامپوزبل‌ها پاس بدهیم. این روش برای مواردی مثل theming، تنظیمات محلی یا خدمات محیطی مشترک (مثل LocalContentColor) خیلی کاربردی است. اما باید با دقت استفاده شود تا وابستگی‌های پنهان ایجاد نکند.
• بهترین روش‌های بهینه‌سازی عملکرد: معماری می‌تونه جلوی مشکلات بزرگ عملکردی رو بگیره، ولی طراحی تک‌تک کامپوزبل‌ها هم خیلی مهمه. سعی کن محاسبات سنگین رو کم کنی، با استفاده هوشمندانه از remember کش‌سازی انجام بدی، با derivedStateOf بازسازی‌ها (recomposition) رو فقط به تغییرات واقعاً مهم محدود کنی و خواندن وضعیت (state) رو تا جایی که میشه به تعویق بندازی.

سمفونی مقیاس‌پذیری: چیدمان نهایی

قدرت واقعی در سال ۲۰۲۵ از ترکیب هماهنگ این عناصر به‌دست می‌آید:

1. معماری Clean شما، پایه‌ای قوی و مدولار فراهم می‌کند و مسئولیت‌های واضحی برای رابط کاربری، منطق اصلی برنامه و داده‌ها تعریف می‌کند.
2. ViewModelهای شما (به سبک MVVM یا MVI) نقش هماهنگ‌کننده‌های هوشمند در لایه ارائه را ایفا می‌کنند و وضعیت رابط کاربری صفحه را مدیریت می‌کنند.
3. الگوی رابط کاربری انتخابی شما (MVVM یا MVI) مشخص می‌کند که چگونه Compose UI شما با این وضعیت تعامل دارد و آن را مصرف می‌کند: در MVVM با استفاده از StateFlow (وضعیت داخلی قابل تغییر) و در MVI با استفاده از StateFlow (وضعیت تغییرناپذیر و کاهش‌یافته)
4. لایه UI در Jetpack Compose کاملاً واکنش‌گراست؛ فقط وضعیت UI را از ViewModel مشاهده می‌کند و رویدادهای کاربر را به‌عنوان ورودی ارسال می‌کند، در حالی که اصول State Hoisting و مدیریت عملیات جانبی را به درستی به‌کار می‌گیرد.

این ساختار مقیاس‌پذیر یعنی:

• تست راحت و بدون دردسر: جداسازی لایه‌ها یعنی می‌تونی منطق اصلی برنامه رو به‌صورت جداگانه تست واحد (unit test) کنی، ViewModelها رو مستقل بررسی کنی و حتی تست‌های اسکرین‌شات یا یکپارچه‌سازی (integration) برای رابط کاربری Compose به شکل مؤثری انجام بدی.
• رفتار قابل پیش‌بینی: جریان واضح وضعیت (state) به‌شدت باعث کاهش باگ‌های ناگهانی می‌شود و فهم و بررسی به‌روزرسانی‌های رابط کاربری را ساده‌تر می‌کند.
• نگهداری ساده‌تر: قابلیت‌ها به بخش‌های جداگانه تقسیم شده‌اند. به‌روزرسانی یک وابستگی، تغییر یک عنصر رابط کاربری یا اصلاح یک قانون اصلی برنامه کمتر احتمال دارد که به‌طور غیرمنتظره در سراسر برنامه تأثیر بگذارد.
• افزایش بهره‌وری: هرچند راه‌اندازی اولیه نیاز دارد، اما دستورالعمل‌ها و ابزارهای واضح به توسعه‌دهنده‌ها کمک می‌کند تا با سرعت بیشتر و اطمینان بالاتر روی ویژگی‌های پیچیده کار کنند.

نتیجه‌گیری

جت‌پک کامپوز بدون شک به بلوغ رسیده و تبدیل به سنگ‌بنای رابط‌های کاربری پیشرفته اندروید شده است. اما تغییر واقعی فقط در قابلیت‌های Compose نیست، بلکه در نحوه استفاده هوشمندانه از آن است. در سال ۲۰۲۵، تیم‌های موفق اندروید می‌دانند که رابط کاربری مقیاس‌پذیر در Compose یک محصول جانبی نیست؛ بلکه نتیجه مستقیم تصمیمات معماری دقیق و هدفمند است.

با ترکیب Compose با الگوهای تثبیت‌شده مثل MVVM یا MVI و پایه‌ریزی آن روی اصول محکم معماری Clean، شما برنامه‌هایی می‌سازید که فقط از نظر ظاهری جذاب نیستند. بلکه سیستم‌هایی مقاوم، با عملکرد بالا و واقعاً قابل نگهداری می‌سازید که توانایی رشد و تکامل در سال‌های آینده را دارند. این رویکرد استراتژیک تضمین می‌کند که لایه رابط کاربری شما به یک دارایی ارزشمند تبدیل شود و نه منبعی برای بدهی فنی تجمعی. یعنی «این رویکرد استراتژیک باعث می‌شه لایه رابط کاربری شما به جای اینکه بار اضافی و مشکلات فنی درست کنه، تبدیل به یک بخش مفید و قابل اعتماد از برنامه بشه»